Wina włoskie to bogactwo stylów, smaków i odmian niespotykane w żadnym innym kraju. Wina znane na całym świecie, setki autochtonicznych szczepów i historia kraju nierozerwalnie złączona z kulturą wina.
Włochy posiadają ponad 2000 lat historii produkcji wina. Znajduje się tu 20 regionów i około 500 apelacji. Prawie 400 rodzimych odmian winorośli, a w sumie na 800 tysiącach hektarów uprawia się ponad 2000 szczepów. Produkuje się z nich 55 milionów hektolitrów wina, z czego ponad 20 milionów hektolitrów włoskiego wina przeznaczone zostało na eksport (dane z 2018 roku). Liczby te dają pewien obraz tego jakim gigantem w świecie wina są Włochy, jeden z trzech najważniejszych krajów winiarskich na ziemi.
Włoskie regiony winiarskie
Podstawowy podział regionalny pokrywa się z podziałem geograficznym. Na terenie regionów administracyjnych wyodrębnia się subregiony i apelacje. Regionami o największym znaczeniu, zarówno jeśli chodzi o jakość i renomę, jak i ilość produkowanego wina są Toskania, Piemont i Wenecja Euganejska (Veneto). Wina włoskie charakteryzują się własnym stylem, zależnym od regionu. Niektóre są znane, ponieważ są produkowane w dużych ilościach i można je znaleźć na całym świecie, inne ze względu na niezmiennie wysoką jakość. Toskania słynie oczywiście z najbardziej rozpoznawalnego wina włoskiego chianti. Wenecja Euganejska to ogromne ilości codziennego wina białego: prosecco, soave czy pinot grigio, ale to także mała ojczyzna amarone della Valpolicella, jednego z najbogatszych i najwspanialszych rodzajów wina czerwonego. Piemont z kolei słynie ze potężnych, długowiecznych barolo, ale produkuje się tu też inne cenione wina czerwone jak barbaresco czy barbera d'Alba. Poza tą trójką bardziej znana jest Apulia na samym południu włoskiego buta, dzięki popularnemu w Polsce primitivo, także Emilia-Romagna z jej ogromną produkcją musującego lambrusco, dalej Abruzja i jej znane czerwone wina z odmiany montepulciano czy podalpejskie Trydent z Górną Adygą, słynne dzięki wybitnym winom białym.
Klasyfikacja win włoskich
Podobnie jak w przypadku win francuskich czy hiszpańskich, również etykiety win z Włoch muszą zawierać określone informacje, między innymi dotyczące miejsca pochodzenia i jakości wina. Według tych kryteriów wyróżniono we Włoszech czterostopniową hierarchię.
Najwyższą kategorią win włoskich jest DOCG (Denominazione di Origine Controllata e Garantita). Oznacza kontrolowane pochodzenie winogron i metody produkcji oraz gwarantowaną jakość. Istnieją surowe zasady dotyczące produkcji win DOCG, w szczególności dozwolone odmiany winogron, limity plonów, dojrzałość winogron, procedury produkcji wina i dojrzewanie w beczkach lub butelkach. Wina podlegają procedurom degustacyjnym, a butelki posiadają na szyjce numerowaną pieczęć rządową, co ma zapobiegać fałszerstwom. Pierwszymi powstałymi DOCG były Brunello, Barolo, Vino Nobile oraz Barbaresco. Aktualnie we Włoszech wyróżnia się 75 apelacji o tym najwyższym oznaczeniu.
DOC (Denominazione di Origine Cotrollata) to główny poziom klasyfikacji win włoskich określający przede wszystkim obszar uprawy i produkcji. Obejmuje prawie każdy tradycyjny styl włoskich win. Istnieje około 330 indywidualnych apelacji DOC, z których każda zawiera zestaw przepisów regulujących strefę uprawy winorośli, dozwolone odmiany winogron i styl wina. Te, które wykazują niezmiennie wysoką jakość, mają możliwość awansu do statusu DOCG.
IGT (Indicazione Geografica Tipica) to kategoria pozwalająca zidentyfikować wino po miejscu pochodzenia, ale już niekoniecznie po stylu wina czy użytych do produkcji szczepach. W tej kwestii daje ona winiarzowi większą swobodę. Najbardziej znanym winem z tej kategorii jest tzw. supertoskan. Te wysokiej jakości, skoncentrowane i mocno zbudowane kupaże zawierają poza dozwolonym w Toskanii szczepem sangiovese także inne odmiany takie jak merlot, cabernet sauvignon czy cabernet franc. Pamiętać jednak należy, że spora część win IGT nie otrzymała wyższej kategorii ze względu na niższą jakość wina.
Najniższy szczebel drabiny jakości włoskich win należy do VdT (Vino da Tavola) i oznacza dosłownie „wino stołowe”. Stanowi najbardziej podstawowy poziom win z Włoch, jednak o dość malejącym znaczeniu.
Szczepy winorośli we Włoszech i polecane wina
Włochy słyną z dużej różnorodności odmianowej uprawianej tu winorośli. Szacuje się, że w Italii rośnie ponad 2000 odmian, z czego niemal co czwarta jest odmianą autochtoniczną. Do najpopularniejszych odmian czerwonych uprawianych we Włoszech należą sangiovese i nebbiolo, główne surowce wykorzystywane do produkcji wina kolejno w Toskanii oraz Piemoncie. Sangiovese daje wina owocowe o wysokiej kwasowości, jest głównym składnikiem chianti (polecamy poznać ten styl dzięki wyśmienitemu Rietine Chianti Classico). Nebbiolo to szlachetna i wysoce ceniona odmiana dająca wina poważne, taniczne, o długim potencjale dojrzewania. Robi się z niej przede wszystkim wina odmianowe, a najbardziej znanym jest barolo (doskonałe Eraldo Viberti Barolo). Sporą popularnością cieszą się także montepulciano (Valori Montepulciano d'Abruzzo), primitivo (polecamy wyborne Papale Linea Oro od producenta Varvaglione, a także mniej znane wersje z Bazylikaty od Battifarano), dolcetto (Claudio Alario Dolcetto), barbera ( Eraldo Viberti Barbera d'Alba) oraz corvina jako główny składnik mieszanki z Valpolicelli (warto spróbować jej najwyższej emanacji - Amarone della Valpolicella Valpantena). Jeśli jesteście znudzeni wytrawnymi włoskimi winami, to wybierzcie wino czerwone musujące słodkie idealne na leżak w ogrodzie lub na tarasie, szczególnie w ciepłe dni - to Lambrusco! Wśród szczepów białych prym wiodą pinot grigio (spróbujcie Tezza „Corte Majoli”) oraz glera, z której produkuje się prosecco (jedno z najlepszych dostępnych w Polsce - Marsuret Valdobbiadene DOCG Il Soller Extra Dry), a dalej garganega uprawiana na jedno z najbardziej znanych włoskich win białych – soave. Prawdziwą perłą pośród nich jest Lugana. Pośród odmian międzynarodowych najpopularniejszymi są merlot oraz chardonnay.
Warto wspomnieć także o winach z Górnej Adygi (Alto Adige/Sudtirol), jednego z najdalej na północ wysuniętych regionów. Robi się tam wina z odmian typowych dla tego regionu, a jeden z producentów – Cantina Roeno – produkuje wino z niemal zapomnianej odmiany enantio, która jako jedna z nielicznych w Europie oparła się wyniszczającej pladze filoksery z końca XIX wieku.
