Tokaj wino – dlaczego warto go spróbować ? Co stoi za popularnością węgierskiego wina Tokaj?

Za każdym razem, gdy wybieram się do Tokaju, doznaję pozytywnych emocji. Bo podróż nie jest ani trudna, ani męcząca. Wszakże mam do Tokaju tylko 240 km. A przede wszystkim jest to zawsze podróż w swoje strony, do Przyjaciół i zawsze jest to także podróż w nieznane.

Ten krótki dystans pokonujemy dzisiaj z łatwością, lecz kilka wieków temu była to prawdziwa wyprawa. Dwa tygodnie w jedną i tyleż samo w drugą stronę. Przeprawa przez Beskidy, czasami konieczne pokonanie wyznaczonych brodów no i zagrożenie ze strony zbójów, prawdziwych bandytów często napadających na kupieckie karawany. Bo od wieków legalnie i nielegalnie wyprawialiśmy się po nasze polskie Złote Runo – Wino Tokaj!

Historia węgierskiego wina Tokaj

A ponieważ chętnych do kupowania tokajskich win było wielu, to parafrazując znaną sentencję, można powiedzieć, że z Rzeczypospolitej wszystkie drogi prowadziły na Węgry, a szczególnie do Tokaju. Te oficjalne, strzeżone, lecz pełne komór celnych gościńce i nielegalnie wyznaczane szlaki, aby uniknąć opłacania ceł od przywożonych towarów. Wśród chronionych szlaków najbardziej znany był Via Vinorum prowadzący ze swoistego w tamtych czasach centrum dystrybucji tokajskiego wina, jakim był Bardejów (wpisany w 2000r roku na listę World Heritage UNESCO) do Nowego Sącza i dalej do Krakowa. Inne znane szlaki wiodły z Bardejowa przez Duklę do Krosna i przez Biecz do Jasła oraz przez Lubovlę, Niedzicę do Krakowa. Na przestrzeni wieków największe składy tokajów znajdowały się w: Nowym Sączu, Frydmanie, Krośnie i Krakowie. Król Stefan Batory nakazał, aby wszystkie boczne drogi i ścieżki wiodące na Węgry „zarąbać i zagubić”, a Zygmunt III i Zygmunt August wydawali specjalne uniwersały, które surowo zabraniały polskim kupcom przywożenia z Węgier tokajskiego wina i koni. Problem dotyczył ceny tokajów oraz był także sprawą polityczną. Król i sejm nakazywali zakup węgierskiego wina i koni u kupców węgierskich przebywających w Rzeczypospolitej. Polacy zaś omijając zakazy i kupując wina tokaj na Węgrzech, zawyżali ceny i tak już drogiego wina węgierskiego, a w szczególności wina z Tokaju. Królewskie uniwersały, surowe kary i konfiskata towarów nie zniechęcały wielbicieli tokajów. Najsłynniejszy kupiec win tokajskich tamtej epoki, Szkot i Polak z wyboru Robert Wojciech Portius skoncentrował w rękach swojej rodziny import węgrzynów w tym wina passum (Tokaj aszú) na okres prawie 50 lat, rewanżując się nowej Ojczyźnie inwestycjami w obszarze obronności i sztuki.

W tamtych czasach podobnie jak dzisiaj tylko ok. 15 % wywarzanego w Tokaju wina to były wina słodkie. W książce „Tokaj-Hegyaljai Album” z 1867 r. wznowionej przez Tokaj Foundation znajdziemy wiele szczegółowych informacji o historii winiarstwa w Tokaju. Potwierdza ona również dominującą rolę 3 szczepów: furminta, harslevelu i muskata.  Przypomniano w niej także dominującą rolę rynku polskiego, opisując, że dawniej – czyli przed rozbiorami Polski - winiarze tokajscy nie musieli szukać rynku na swoje wina, ponieważ polscy kupcy sami po nie przyjeżdżali i w miłej atmosferze festynu winobrania dokonywali na miejscu zakupów. „Jednak te dobre czasy minęły i handel winem tokajskim znacznie ucierpiał z powodu nieszczęść, jakie spadły na naród polski”.

Tokaj

Czym charakteryzuje się wino Tokaj i co sprawia, że jest tak popularne?

Tokaj swoją popularność zawdzięcza kilku czynnikom. Z naszej polskiej perspektywy tym pierwszym i podstawowym jest przyjaźń z Węgrami i historia ostatnich lat. Po drugie niewielka odległość dzieląca Polskę i Węgry. Pozostałe aspekty to kwestia indywidualnej oceny, lecz jeden jeszcze powód uniwersalny to wino samo w sobie. Tokaj jest jednym z niewielu znanych w Europie regionów winiarskich, gdzie oficjalnie uprawia się tylko białe odmiany winorośli. Region fascynuje każdego miłośnika wina zarówno tym, że na tak małym obszarze porównywalnym do Cote d’Or w Burgundii działa bardzo wielu winiarzy oraz że tokajskie wino jest niewiarygodnie plastyczne. Na czym polega ta plastyczność? W Tokaju z tego samego szczepu można stworzyć świetne, mistrzowsko zbalansowane i dynamiczne wina wytrawne, jak również prawdziwe słodkie tokajskie cuda – Aszu i Szamorodny. Niezwykłość tego regionu oparta jest także na dobrostanie, który tokajscy winiarze zawdzięczają Stwórcy. Dwie rzeki (Cisa i Bodrog) dają obszrowi wilgotność i  stabilność, Wielka Nizina Węgierska przez tysiąclecia zasilała niższe tereny w glebę lessową, a wszechobecne pozostałości starych wulkanów to prawdziwa mieszanina skał wulkanicznych zalegających zbocza.

To wszystko powoduje, że zdolni węgierscy winiarze potrafią wyczarować perfekcyjne wina z aromatycznego muskata, solidnego harslevelu i rześkiego furminta. Furmint jako flagowy szczep z triady tokajskiej charakteryzuje się wysoką kwasowością, pikantnym profilem aromatycznym oraz zdolnością do szybkiego gromadzenia cukru.

I właśnie dlatego, jeżeli chcecie być pewni czy wasz słodki tokaj będzie wesoły i mineralny bez dziwnych dodatków, to śmiało stawiajcie na furminta.

Czy istnieją różne rodzaje win Tokaj?

Elastyczność i różnorodność szczepów, zróżnicowane i bardzo bogate podłoże, styl i metoda upraw, a przede wszystkim umiejętności i temperament winiarza leżą u podstaw mnogości i zróżnicowania tokajski win. Chociaż wiodącymi od wieków szczepami nadal są furmint z ponad 300 typami klonów, harslevelu i muskat, to spotkamy także, kabar i koverszolo.

To, co zachwyca w Tokaju i powoduje, że zawsze jest w tym regionie coś do odkrycia to ogromna liczba producentów. Oficjalne dane mówią, że jest ich zarejestrowanych ponad 120. Jednak z mojego doświadczenia jest ich znacznie więcej, zważywszy, że po węgierskiej stronie (Tokaj to region rozciągający się w 89 % na Węgrzech i 11% na Słowacji) znajduje się 27 siedlisk (wsi i miasteczek). Większość winnic to małe rodzinne przedsięwzięcia uprawiane w ogromnej mierze przez samych winiarzy z niewielkim zewnętrznym wsparciem. W przeciwieństwie do wielkich gospodarstw winiarskich we Włoszech, Francji, Argentynie czy Chile, gdzie średnia wydajność z ha wynosi nawet 7000 l, w Tokaju wynosi ona niecałe 3000 l. To rozdrobienie produkcji, niska wydajność oraz zróżnicowane warunki leżą u podstaw wielkiej różnorodności.

Furmint z najpiękniejszego zbocza St. Tamas w Mad uprawiany w górnej jego części na wulkanicznym podłożu, będzie znacznie się różnił od tego samego furminta z dolnej lessowo – gliniastej jego części. Jak dodamy do tego rodzaj prowadzenia winorośli, poziom redukcji gron, sposób ochrony, termin zbiorów i alchemię związaną z winifikacją to mamy gwarancję, że ten sam szczep winogron absolutnie nie oznacza tego samego wina. Akos Sokolay, świetny winemaker z winnicy Budahazy w Mad na działce Makovica wchodzącej w skład St. Tamas, tworząc wytrawnego furminta, otrzyma nie więcej niż 1500-2000 butelek. Jego guru i wielka gwiazda Tokaju Istvan Szepsy na tym samym zboczu czaruje nie więcej niż 1000 butelek.

Wina z tokaju

Zdjęcie producenta Grof Degenfeld

Tokaj Aszu – odrobina informacji

Wyjątkowość tego miejsca i piękno pracujących tu ludzi została wyróżniona w 2002 r. przez UNESCO tytułem World Heritage. W przeszłości cesarze, królowie i magnaci, a nawet miasta miały w Tokaju swoje winnice. Ludwik IV król Francji miał powiedzieć o słodkim Tokaju – „Wino Królów, Król Win”.

Które wino sławił i które cieszyło się takim uznaniem?

Możliwość jest tylko jedna. Tokaj Aszu! Vino Passum- Napój Królów.

Napisano o produkcji Aszu wiele prac naukowych i tysiące artykułów. Dla przypomnienia, wg nowej terminologii, która wprowadziła w wg mnie niestety sporo zamieszania od 2013 r. nie ma już Aszu 3 i 4 Puttonowych – zostały wprowadzone do win typu Szamorodny lub Late Harvest. Podobnie obecnie nie wolno używać nazwy Aszu Esencja na rzecz Aszu 6 Puttonowego. Aszu 5 Puttonowe stało się Aszu, ale winiarz może zdecydować, czy chce przy nazwie Aszu dodać ilość Puttonów (5 lub 6) itd. Podniesiono także normy wydajnościowe.

Nie uważacie, że to niepotrzebne pomieszanie istniejącego od lat schematu?

Bo był on oparty o tradycyjne dodawanie do 136 l (beczka Gonc) wina bazowego lub moszczu odpowiedniej ilości podsuszonych winogron penetrowanych przez szlachetną pleśń Botrytis cinerea, która rozwijając się tylko na powierzchni owoców, perforuje skórkę i zmniejsza objętość wody, zwiększając poziom cukru zawartego w gronie. Aby uzyskać Aszu 6 Puttonowe poduszone w ten sposób winogrona w odpowiedniej objętości stanowiącej krotność 6 Puttonów (putton- drewniane wiadro, cebrzyk o objętość 23-25l) dodawano do odmierzonych 136 l wina bazowego lub moszczu. Obecnie po fermentacji i leżakowaniu w beczce przez min 2 lata oraz rocznej stabilizacji w butelce, mamy możliwość zdegustować świeże, owocowe i rześkie Aszu o dużej kwasowości i z dominantą owoców cytrusowych.

Dawniej, kiedy wino Aszu leżakowało o kilka lat dłużej w beczce przechowywanej w piwnicy, w której rozwijała się inna szlachetna pleśń Cladosporium cellare, podlegało procesowi lekkiego utleniania i wybijały się nuty suszonych oraz kandyzowanych owoców, karmelu i karmelizowanych orzechów, a wino stawało się mniej zadziorne, spokojniejsze.

Wino Aszu

Zdjęcie producenta Gotz

Wino Aszu

Zdjęcie producenta Gotz

Odwiedzając winnice w regionie, jeżeli tylko macie taką możliwość, próbujcie młodych i bardzo młodych Aszu. Przekonacie się jak pięknie potrafi rozwijać się z wiekiem to wino. Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż generalnie wino Aszu jest blendem kilku szczepów.

W szczególnych rocznikach natura pozwala zebrać odpowiednią ilość gron z Botrytis (zbierają tylko kobiety i nie są w stanie zebrać więcej niż ok 10 kg dziennie) pozwalających na stworzenie jednoszczepowego Aszu. Rarytasem jest Aszu z muscata. Po nie zawsze warto sięgnąć.

W świecie win nie tylko węgierskich istnieją 2 nazwy win bardzo związane z Polską i polsko brzmiące. To Szamorodny i Maslas- czytamy Samorodni i Maślacz lub Maślasz (warto przypomnieć, że w trudnym języku węgierskim litera „s” wymawiana jest jako „sz”, a litera „sz” jako „s”. To tak, żeby było łatwiej). Wino Szamorodny śmiało można nazwać kuzynem Aszu ze względu na proces winifikacji, do którego używa się oprócz winogron zdrowych także gron z Botrytis. Maslas zaś może być nazwanym młodszym bratem Aszu, gdyż w procesie winifikacji wykorzystuje się pozostałości po fermentacji Aszu takie jak skórki lub osad pofermentacyjny wraz z drożdżami. Wyrafinowaną kombinacją staje się stworzenie Maslasa na bazie wina Szamorodny w jednorocznej beczce po Aszu.

Obecna klasyfikacja win słodkich DHC Tokaj obejmuje kilka ich rodzajów uwzględniających zawartość cukru resztkowego wyrażona w g / l wina:

1.Eszencja > 450g/l alkohol ~ 3%

2. a) Aszu 6 puttonów > 150 g/l

b) Aszu > 120g/l

3. Forditas, Maslas

4. Szamorodny:

słodki > 45 g/l, wytrawny < 9g/l

Pozostałe wina słodkie niesklasyfikowane w DHC Tokaj to wina Late Harvest.

Related products

Bodvin - Sarga Muskotaly
  • Sargamuscotaly
  • Węgry
  • Półsłodkie
Wina z Węgier

Bodvin - Sargamuskotaly 2022

Bodvin
41156
Objętość: 750ml Smak: Półsłodkie Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 12,5% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Sárgamuskotály Region: Tokaj
31,99 zł
Chateau Dereszla -...
  • Nowy
  • Furmint
  • Węgry
  • Słodkie
Objętość: 500ml Smak: Słodkie Kolor: Białe  Kraj pochodzenia: Węgry  Zawartość alkoholu: 10,5% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj
49,99 zł
Disznoko - Tokaj Harslewelu Valogatas 2017
  • Harslevelu
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Disznoko - Tokaj Harslevelu Valogatas 2017

Disznoko
10136
Objętość: 750ml Smak: Wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia:Węgry Zawartość alkoholu: 13,5% Temperatura podawania:10-12°C Produkowane ze szczepu: Harslevelu Region: Tokaj 
208,49 zł
Gizella - Dénes Aszú
  • Furmint
  • Węgry
  • Słodkie
Wina z Węgier

Gizella - Aszu Denes 2013

Gizella Pince
40066
Objętość: 500ml Smak: Słodkie Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 10,5% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj
569,99 zł
Gotz - Sargamuskotaly 2023...
  • Sargamuscotaly
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Gotz - Sargamuskotaly 2023 wytrawny

Gotz Pinceszet
15630
Objętość: 750ml Smak: wytrawne Kolor: Białe  Kraj pochodzenia: Węgry  Zawartość alkoholu: 11,5% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Sargamuskotaly Region: Tokaj
34,49 zł
Grof Degenfed - Tokaj Furmint off-dry
  • Furmint
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Grof Degenfeld - Tokaj Furmint 2021, 2022

Grof Degenfeld - organic/BIO
31125
Objętość: 750ml Smak: wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 13% Temperatura podawania: 8-10°C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj cukier resztkowy: 5 g/l, kwasowość: 6,5 g/l
56,99 zł
Grof Degenfeld - Tokaj Furmint Zomborka
  • -10%
  • Furmint
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Grof Degenfeld - Tokaj Furmint Zomborka BIO 2018, 2022

Grof Degenfeld - organic/BIO
2865
Objętość: 750ml Smak: Wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 13,5% Temperatura podawania: 10-12 °C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj
92,99 zł 83,69 zł
Hollókői - Tokaji Aszu 3 Puttonyos 2013
  • Furmint
  • Węgry
  • Słodkie
Wina z Węgier

Hollokoi - Tokaji Aszu 3 Puttonyos 2016 0,5l

Hollokoi Mihaly
28181
Objętość: 500ml Smak: Słodkie Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 12,5% Temperatura podawania: 8-10 °C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj
86,99 zł
Juliet Victor - Boarding...
  • Furmint
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Juliet Victor - Boarding Pass Szaraz Furmint 2018

Juliet Victor
16309
Objętość: 750ml Smak: Wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 13% Temperatura podawania: 8-10°C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj kwasowość: 6,6 g/l cukier: 1,2 g/l
53,99 zł
Juliet Victor - Tokaj Aszu 6 put. 2017
  • Furmint
  • Węgry
  • Słodkie
Wina z Węgier

Juliet Victor - Tokaj Aszu 6 put. 2017

Juliet Victor
16327
Objętość: 500ml Smak: słodkie Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 10% Temperatura podawania: 8-10°C Produkowane ze szczepu: Furmint, Harszlevelu, Muscat Region: Tokaj kwasowość: 8 g/l cukier: 233,3 g/l
405,99 zł
Karadi-Berger - Furmint 'Palandor'
  • Furmint
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Karadi Berger - Furmint Palandor 2018

Karadi Berger
23766
Objętość: 750ml Smak: Wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 13.6% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj
83,99 zł
Lenkey - Mad Holdvolgy Dulo 2007
  • Furmint
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Lenkey - Mad Holdvolgy Dulo 2007

Lenkey Pinceszet
16027
Objętość: 750ml Smak: wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 13,5% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepów:  Furmint 65%, Harslevelu 35% Region: Tokaj zawartość cukru: 4,2g/l
162,99 zł
Pelle Pince - Makovicza...
  • Harslevelu
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Pelle Pince - Makovicza Harslevelu 2021

Pelle Pince
17578
Objętość: 750ml Smak: wytrawne Kolor: Białe  Kraj pochodzenia: Węgry  Zawartość alkoholu: 13,0% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Harslevelu Region: Tokaj
120,99 zł
Pelle Pince - Zsofia cuvee...
  • Furmint
  • Węgry
  • Słodkie
Wina z Węgier

Pelle Pince - Zsofia cuvee 2019

Pelle Pince
15591
Objętość: 500ml Smak: Słodkie Kolor: Białe  Kraj pochodzenia: Węgry  Zawartość alkoholu: 11,5% Temperatura podawania: 10-12°C Produkowane ze szczepu: Furmint, Harslevelu, Sargamuskotaly Region: Tokaj
75,99 zł
Tokaj Nobilis - Harslevelu 'Barakonyi'
  • Harslevelu
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Tokaj Nobilis - Barakonyi Harslevelu 2019 BIO

Tokaj Nobilis
32380
Objętość: 750ml Smak: Wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 13,5% Temperatura podawania: 10°C Produkowane ze szczepu: Hárslevelű Region: Tokaj
82,99 zł
Tokaj Nobilis - Furmint BIO...
  • -10%
  • Furmint
  • Węgry
  • Wytrawne
Wina z Węgier

Tokaj Nobilis - Furmint BIO 2021, 2022

Tokaj Nobilis
21243
Objętość: 750ml Smak: Wytrawne Kolor: Białe Kraj pochodzenia: Węgry Zawartość alkoholu: 14,5% Temperatura podawania: 10-12 °C Produkowane ze szczepu: Furmint Region: Tokaj
55,99 zł 50,39 zł